Osobom, które interesują się suplementami diety, ziołolecznictwem czy też ogólnie medycyną naturalną zapewne znają to określenie. Adaptogeny, bo o nich mowa, to rodzaj suplementów diety o specyficznym działaniu. Wyjaśniamy pokrótce, czym są, jak działają oraz jakie rośliny się do nich zalicza.
Co to są adaptogeny?
Adaptogeny to grupa roślin i substancji w nich zawartych wywierających pozytywny i wieloaspektowy wpływ na ludzki organizm. Najczęściej są to rośliny wywodzące się z takich regionów świata jak Azja Północna (Syberia, północna część Chin itp.), Azja Południowa i Ameryka Południowa.
Słowo „adaptogen” pochodzi od łacińskiego czasownika adaptare, które oznacza „przystosowywać, dopasowywać”. Nazwa ta nie jest więc przypadkowa, ponieważ dobrze opisuje działanie adaptogenów polegające na wzmacnianiu zdolności przystosowawczych organizmu w niekorzystnych warunkach. Twórcą terminu, „adaptogen” był rosyjski naukowiec Lazarev. Koncepcja adaptogenu została poszerzona przez Brekhmana i Dardymova. Według nich, żeby daną substancję można było zaklasyfikować jako adaptogenną, powinna ona spełniać trzy kryteria:
– nie może być toksyczna dla organizmu, nie może zakłócać jego prawidłowego funkcjonowania;
– powinna przyczyniać się do wzrostu odporności organizmu przeciwko szerokiemu spektrum czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych;
– powinna wywierać normalizujący efekt na różne organy i układy w organizmie. [Źródło:
Daniel Załuski, Helena D. Smolarz; „Eleutherococcus senticosus – przykład rośliny adaptogennej”, Postępy Fitoterapii 4/2008, s. 240-246]
Działanie adaptogenów
Adapteogeny zwiększają naszą odporność na stres, niewłaściwą dietę, złe warunki środowiska. Zawarte w nich przeciwutleniacze chronią organizm przed stresem oksydacyjnym, neutralizując szkodliwe wolne rodniki. Zwiększa to naszą odporność oraz działa spowalniająco na procesy starzenia. Co ważne, działanie adaptogenów nie polega na dostarczaniu organizmowi jakichś dodatkowych bodźców, lecz na przywracaniu naturalnej równowagi, ewentualnie na wzmacnianiu jego pracy. Przypisuje się im wiele właściwości wspomagających, wśród nich:
- ochrona wątroby,
- utrzymanie prawidłowego poziomu cukry we krwi,
- wsparcie metabolizmu,
- wsparcie odporności,
- profilaktyka miażdżycy.
Ważnym aspektem działania adaptogenów jest ich wpływ na nasz układ nerwowy. Łagodzą one uczucie zmęczenia i znużenia, wspomagają procesy poznawcze, wzmacniają pamięć u koncentrację, przyspieszają regenerację. Niektóre posiadają też cechy afrodyzjaków – wpływają na płodność i poprawiają libido.
Najpopularniejsze adaptogeny – lista
- Ashwagandha (łac. Withania somnifera)
Wspomaga działanie układu nerwowego i odpornościowego oraz hormonalnego. Polecana m.in. przy objawach hashimoto, niedoczynności tarczycy, insulinooporności czy PCOS (zespół policystycznych jajników) oraz w stanach depresyjnych. Wspomaga regenarację organizmu u osób aktywnych fizycznie. Nazywana też witanią ospałą.
- Różeniec górski (łac. Rhodiola rosea)
Może być stosowany zamiast kawy u osób skarżących się na spadki energii. Polecany dla osób z obniżoną odpornością i dla alergików. Podobnie jak Ashwagandha wspomaga regenerację organizmu.
- Schizandra (cytryniec chiński)
Z badań wynika, że między innymi optymalizuje poziom neuroprzekaźników (serotniny, dopaminy i noradrenaliny), od których zależy nastrój i samopoczucie. Wspomaga oczyszczanie organizmu z toksyn i zwalcza objawy stresu.
- Żeń-szeń syberyjski (łac. Eleutherococcus senticosus – eleuterokok kolczasty)
Należy do tej samego grupy roślin co żeń-szeń właściwy, będący składnikiem wielu suplementów diety. Wspomaga pracę mózgu, koncentrację, zapamiętywanie, naukę; pomaga nam również walczyć ze stresem.
Skąd wiadomo, że adaptogeny działają?
Adaptogeny zaliczane są do suplementów diety. To oznacza, że podobnie jak inne tego rodzaju substancje (preparaty witaminowe, minerały, odżywki białkowe itp.) mogą budzić kontrowersje. Po pierwsze, dosyć dużo się mówi o tym, że nasza skłonność do ich kupowania to efekt zakrojonych z na szeroką skalę działań marketingowych. Po drugie, w niektórych przypadkach działanie suplementów porównywane jest do placebo. Po trzecie – część z nich przyjmowana niewłaściwie może bardziej zaszkodzić, niż pomóc. Po czwarte wreszcie, w przypadku niektórych osób zdarza się, że stosują one suplementację, podczas gdy tak naprawdę wymagają leczenia.
Mając to wszystko na uwadze należy też wspomnieć o tym, że działanie adaptogenów (roślin adaptogennych) nie zostało jeszcze kompleksowo rozpoznane przez naukowców. Nie oznacza to jednak, że nie zostały one przebadane wcale. Ich popularność to m.in. skutek informacji dotyczących tego, że były one analizowane pod kątem ich wpływu na organizmy kosmonautów. Źródła na ten temat pochodzą zarówno z ZSRR i z Rosji, jak i z USA. Ostatnio wspomina się również i potrzebie przebadania wpływu substancji pochodzących z roślin adaptogennych na spowalnianie rozwoju chorób neurodegeneracyjnych.
Dziś adaptogeny dostępne są głównie w sklepach zielarskich, niektórych aptekach oraz w sklepach specjalizujących się w ich sprzedaży. W porównaniu do innych suplementów są też dosyć drogie. Podejmując decyzję o rozpoczęciu ich zażywania należy skonsultować się z lekarzem – zwłaszcza jeśli cierpimy na choroby przewlekłe. Niewskazane jest przyjmowanie adaptogenów przez osoby przyjmujące antydepresanty czy leki hormonalne. Przeciwwskazaniem jest też oczywiście okres ciąży i laktacji, a także częste spożywanie alkoholu.
Adaptogeny dostępne są w formie proszku, kapsułek i kropli.
